W dniach 8-9 grudnia 2023 w Warszawie odbyła się II Studencka Konferencja Naukowa Biologii Człowieka, w której udział wzięli członkowie "Antropołówców". Konferencję zorganizowało Studenckie Naukowe Koło Biologii Człowieka UKSW i Wydział Biologii i Nauk o Środowisku. Pierwszy dzień konferencji przeznaczony był na wygłaszanie referatów i prezentację posterów, natomiast podczas drugiego dnia spotkania zorganizowano warsztaty osteologiczne dotyczące metodologi badań materiałów kostnych.
Dominika Katarzyna Kuta pełniąca funkcję zastępcy przewodniczącego naszego koła otrzymała wyróżnienie za plakat pt. „Etnograficzne wierzenia ludności wiejskiej w XIX wiecznej Polsce”. Gratulujemy sukcesu!
Abstrakt
Celem badań było przedstawienie wierzeń ludności wiejskiej w XIX wieku w ujęciu etnograficznym. Metodologia użyta w tej sprawie pozwoliła zgłębić temat przesądów oraz słowiańskich demonów. Zebrane dane uwzględniają folklor oraz kulturę, które stanowiły kluczową rolę dla ówczesnych ludzi. Znacząco podchodzono do zjawisk, których nie były w stanie pojąć horyzonty myślowe zwykłego człowieka. Przypisywano zatem nieszczęście przesądom, a świat pozamaterialny utożsamiano ze słowiańskimi demonami. Wiele z nich przeniknęło do współczesności w literaturze oraz filmografii, nadając im kształt nieco bardziej ludzki. W rzeczywistej jednak mitologii słowiańskiej były to istoty odstręczające, posiadające cechy ludzkie i zwierzęce. Wśród nich możemy wyróżnić Leszego zwanego także opiekunem puszczy. Innym zaś stworzeniem była Południca. Był to niebezpieczny demon pod postacią niedoszłej panny młodej lub takiej, która zmarła krótko po ślubie. Fundamentalnie pochodzono także do przesądów. Uważano bowiem, że odpowiadają one za ludzki los. Choć współcześnie przesąd cechuje się mało racjonalnie i jest uważany za czynnik manipulacyjny, natomiast wówczas traktowano go jako element zabezpieczający przed nieszczęściem. Wśród nich można wyróżnić czerwoną wstążkę zawiązywaną nad łóżeczkiem dziecka, by odpędzała złe uroki. Dla ówczesnych ludzi wierzenia pozwoliły tłumaczyć zjawiska przyrodnicze, ale też pomagały zrozumieć nagłą śmierć czy chorobę. Ludzie wierzyli, że ich zdrowie, kondycja biologiczna czy długość życia zależą nie tylko od nich samych, ale również od świata wierzeń.
Plakat Dominiki jest pierwszym zdjęciem w galerii, zachęcamy do zapoznania się z częściami tekstowymi z postera:
Wstęp
Człowiek XIX wieku uzewnętrzniał swój silny związek z naturą. Wyznaczała ona bowiem rytm jego życia. Pory rokunastępujące po sobie, decydowały o tym co uprawiano, co spożywano i w co wierzono. Ludzki los zatem nieodwracalniezwiązany był ze światem otaczającym go, a w zjawiskach, których ówcześni ludzie nie potrafili zrozumieć upatrywalidziałanie sił pozaziemskich (Rys 1). Fundamentalnie podchodzili do wiary w Boga, jednakże pozostawali także wierniludowym tradycjom i zabobonom. Stanowiły one bowiem ogromny dorobek ich kultury i przywiązania do danegoregionu [Metelska, 2016].
Wiele zatem z przekazów naszych przodków zachowała się do dziś i jest obecna we współczesnym świecie. Wśródludowego folkloru możemy wyróżnić przesądy, zabobony i wierzenia w słowiańskie demony.
Materiał
W celu zbadania tematu wierzeń ludu polskiego na przełomie XIX wieku została przeprowadzona analiza na podstawieopracowanych zbiorów i materiałów dotyczących tradycji ludowych w Polsce. Istotą rozważania będzie zatem etnografia i jejmetodyka kulturowa. Pojęcie zabobonów odwołuje się do pradawnych wierzeń związanych z wpływami religijnymi,obrzędowością oraz innymi synkretycznymi wytworami [Bukraba-Rylska,1990}.
Pojęcie zabobonu i zawartym w nim wierzeń w obecnej kulturze nacechowane jest negatywnie, gdyż współcześnie panujeracjonalizm i odrzucenie wszelkiego rodzaju magicznego kultu. Inaczej zaś przedstawia się i definiuje wiek XIX [Przybyła-Dumin,2019]. Cechuje go bowiem silna więź z duchowością i światem pozaziemskim. Motywy te można znaleźć mocnozakorzenione w sztuce jak i w literaturze, co spowodowane było ówczesną fascynacją artystów i literatów tym tematem.
To co ma znaczenie fundamentalne, człowiek w naturze nie był tylko obserwatorem [Zadrożyńska,2019]. Aktywnie uczestniczyłw zmieniającym się cyklu, a swoje życie uzależniał od gwiazd i szeroko pojętej astrologii [Udziela,1891]. Nie ulega zatemwątpliwości, iż przypisywał on znakom zodiaku specjalne cechy, mające wpływ na jego całe życie (Rys. 2). To też człowiekurodzony pod znakiem raka był; powolny, cichy i bojaźliwy, lwa; mocny, silny i waleczny, urodzeni pod znakiem panny zaścechowali się byciem miłym, ale o usposobieniu słabowitym [Udziela,1891].
W kulturze ludowej niebagatelną sprawą było również wierzenie ludzi w demony słowiańskie. Zaczerpnięcie owego tematu, maswoje podłoże już w przedchrześcijańskiej Polsce. Wierzono wówczas, że za niespodziewaną chorobą bądź śmiercią stoją demony.Przykładem może być wyobrażenie postaci Południcy, czyli demona w postaci kobiety, która straciła swoje życie przed ślubem,albo tuż po nim. Jej postać utożsamiano z południem, czemu zawdzięczała swoją nazwę. Persyfikowano ją z udarem słonecznym,którego chłopi doznawali pracując w pełnym słońcu w gorących letnich miesiącach [Vargas, Zych, 2016] (Rys. 4). Innymdemonem, nazywanym opiekunem puszczy, był Leszy. Wyobrażano go sobie jako wysokiego, starego mężczyznę o głowieporośniętej liśćmi. Borowy, bo tak również go nazywano, uosabiał tajemnicę i grozę leśnego zagajnika. Miał być przestrogą dlaludzi, którzy wkraczali na teren lasu i nie traktowali go z należytym szacunkiem. Niechcianym gościom plątał ścieżki, a jego głosmógł spowodować czasową głuchotę i ślepotę [Zych, Vargas, 2016] (Rys. 3) .W ten właśnie sposób ludzie tłumaczyli sobie defektychorobowe, które dotykały ich z powodu niedostatecznego wówczas dostępu do medycyny.
Wśród praktyk kulturowych XIX wieku istniały, także przesądy. Miały one być swego rodzaju zabezpieczeniem przednieszczęściem. Wierzono wówczas, iż czerwona wstążka ochroni niemowlę przed złym urokiem. Zapewne związane było to z głębokim przekonaniem, iż złorzeczenie słowem może przynieść katastroficzne skutki. Utrwalenie takich przekonań silniezakorzeniło się w kulturze i są one obecne do dziś.
Wnioski
Posługując się zarówno literaturą jak i artykułami naukowymi można uznać, iżwiek XIX odgrywał ważną rolę w kulturze i tradycji wsi pod względem wierzeń.Tendencja do przypisywania zjawiskom i przedmiotom związkówprzyczynowych, miała na celu wyjaśnienie to czego ówcześni ludzie nie umielizrozumieć. W biologiczno-psychologicznym ujęciu próba pojęcia takich zjawiskmiała pomóc człowiekowi przejść na przykład czas żałoby, po niespodziewanymi nagłym odejściu bliskiej osoby. Niekiedy też nadanie peronsyfikacji różnegorodzaju stworzeniom miało na celu wywołaniem lęku społecznego. Doborowymprzykładem jest demon zwany Niedzielką, którego wyobrażano sobie jakowychudzoną, szkaradną kobietę ubraną w złoto i srebro, przechadzającą sięwyludnioną drogą w niedziele. Miała ona bowiem objawiać się tym, którzy nieszanowali dnia świętego. Można uznać zatem, iż miała wzbudzić wyrzutysumienia, a także być przestrogą dla grzeszników. Niebagatelną rolę odgrywaławięc tutaj wieś jako struktura zamknięta, łatwo sterująca jednostkami[Styryna,1975]. Poczucie przynależności do grupy wiązało wówczas się
z obowiązkami w kościele i życiu codziennym [Styrna, 1975].Podporządkowanie się zatem pewnym zasadom jak i wierzeniom było więcabsolutną koniecznością.
Bibliografia
[1] Metelska K. Przesądy i obyczaje jako czynniki sterujące zachowaniami społeczeństwa (na przykładzie ukraińskiego wesela). Humana. 2016;7(Uniwersytet Śląski w Katowicach).
[2] Bukraba-Rylska I. Kultura ludowa na co dzień. Warszawa: Instytut Kultury MKiS; 1990
[3] Przybyła-Dumin, A. (2019). Świat naszych przodków: tradycje wiosennego cyklu obrzędowego. Miejski Dom Kultury w Czechowicach-Dziedzicach.
[4] Zadrożyńska A. Światy, zaświaty. O tradycji świętowań w Polsce. Warszawa: Twój Styl; 2000. 299 s
[5] Udziela, M. (1891). Medycyna i przesądy lecznicze ludu polskiego: przyczynek do etnografii polskiej. Arct.
[6] Zych, P., & Vargas, W. (2016). Bestiariusz Słowiański. Część Druga. Bosz
[7] Zych, P., & Vargas, W. (2020). Bestiariusz Słowiański. Część Pierwsza. Bosz
[8] Styrna, J. (1975). Przemiany Społeczności Wioskowej. Roczniki Filozoficzne, 23(23), 125–133.
[9] Wygenerowano przez AL
[10] Wygenerowano przez AL
[11] Wygenerowano przez AL
[12] Z legend Słowian - południce - Biżuteria Wikingów i Słowian | Ozdoby Wikingow. (b. d.). Biżuteria Wikingów i Słowian | Ozdoby Wikingow.
ozdoby-wikingow.pl/z-legend-slowian-poludnice